Wątroba – budowa i funkcje

Dowiedz się, jak funkcjonuje wątroba człowieka. Poznaj (w pigułce) jej anatomię, fizjologię i potencjalne zagrożenia, które mogą odbić się na jej pracy i Twoim zdrowiu.

Wątroba na mapie ciała 1, 2

Wątroba należy do układu pokarmowego i jest największym gruczołem w organizmie człowieka o funkcji wydzielniczej. Jest jednocześnie największym organem jamy brzusznej oraz drugim co do wielkości narządem u człowieka (po skórze). Ważąc 1,5 kg u mężczyzn, a 1,3 kg u kobiet, wątroba stanowi 2–3% masy ciała dorosłego człowieka (u noworodków jest to nawet 5%). Silne ukrwienie sprawia że wątroba ma charakterystyczną czerwonobrązową barwę. Wątroba leży w prawym podżebrzu pod przeponą, częściowo przechodząc do górnego nadbrzusza i lewego podżebrza.

Narząd ten swoją górną częścią jest przyczepiony do przepony (tzw. powierzchnią przeponową). Dolną zaś styka się z trzewiami (tzw. powierzchnią trzewną) – np. z żołądkiem czy z jelitami. Anatomicznie wątroba jest podzielona na cztery płaty: prawy (największy), lewy, czworoboczny i ogoniasty. Prawa część narządu jest zdecydowanie większa i grubsza. Lewa – wyostrza się i zmniejsza. Wątroba jest na tyle miękka i elastyczna, że zmienia swoją ostateczną formę w zależności od położenia przepony i innych sąsiadujących z nią narządów. Na jej powierzchni można wręcz dostrzec ich „wyciski”.

Wątroba pod lupą – budowa 1, 2, 4

Podstawowy element strukturalny miąższu, tj. ok. 80% masy wątroby, stanowią komórki wątrobowe – hepatocyty. Komórki te biorą udział w większości procesów zachodzących w wątrobie, w tym odpowiadają za produkcję żółci.

To właśnie dzięki hepatocytom wątroba realizuje większość swoich funkcji. Wyróżnia się w nich biegun naczyniowy oraz biegun żółciowy (w jednej komórce występują zwykle pod dwa z nich), a także położoną między nimi powierzchnię międzykomórkową. Biegun naczyniowy zajmuje większą część komórki i skierowany jest mikrokosmkami w kierunku naczynia włosowatego. Z ich pomocą, z przestrzeni naczynia hepatocyt wychwytuje składniki odżywcze. Biegun żółciowy to powierzchnia, która łączy ze sobą dwa hepatocyty, pomiędzy którymi znajduje się kanalik żółciowy. Do niego wydzielana jest żółć. Czyli hepatocyt spełnia dwie role odżywczą i wydzielniczą (wydziela żółć, która wspomaga trawienie).

Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:

  1. Żyłą wrotną (układ wrotny) – płynie nią odtlenowaną krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, która jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza
  2. Tętnicą wątrobową doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)
    Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1).

Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji. W wyniku czego zostaje zniszczona struktura wątroby, a co za tym idzie zaburzenie jej wydolności.

Wątroba człowieka i jej funkcje 1, 3, 4

Wątroba pełni szereg niezwykle ważnych funkcji. Między innymi:

  • Neutralizuje toksyny (np. alkohol, szkodliwe metabolity ustrojowe). Czynność tę wykonuje cytochrom P450, który przemienia te toksyny z hydrofobowych (czyli słabo rozpuszczalnych w wodzie) w hydrofilne (czyli dobrze rozpuszczalne w wodzie co ułatwia ich usunięcie z organizmu). Odtruwanie odbywa się także przez proces degradacji czyli przemiany toksyn na związki, które organizm może łatwo wydalić
  • Przekształca niektóre leki z postaci nieaktywnej w postaci aktywną aby mogły zacząć działać zgodnie ze swoim przeznaczeniem.
  • Przekształca węglowodany w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub tłuszcze które magazynuje jako materiał zapasowy.
  • Magazynuje witaminy A,D,E, oraz niewielki ilości B12, C oraz mikroelementy które uwalnia w razie potrzeby.
  • Wytwarza żółć, która jest niezbędna w procesach trawienia (do 1,5 litra na dobę). Żółć jest wodną zawiesiną soli kwasów żółciowych, cholesterolu, fosfolipidów, bilirubiny i elektrolitów. Wątroba wydziela żółć nieprzerwanie i gromadzi ją w pęcherzyku żółciowym, który rytmicznymi skurczami wysyła żółć do dwunastnicy. Około 90% kwasów żółciowych jest odzyskiwana z jelit dzięki procesowi resorpcji zwrotnej, a tylko 10% jest syntetyzowane przez wątrobę.
  • Produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy (np. albuminę i inne biorące udział w procesie krzepnięcia – protrombina, fibrynogen).
  • Wytwarza i magazynuje niektóre enzymy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
  • Przekształca białka w tłuszcze – trójglicerydy, fosfolipidy i cholesterol są głównymi związkami lipidowymi wytwarzanymi w wątrobie. W wątrobie wytwarzane są również kompleksy białkowo-lipidowe. Jest ich kilka rodzajów. Są to np. lipoproteina o bardzo małej gęstości oznaczona symbolem VLDL, lipoproteina o małej gęstości – LDL, zwana „złym cholesterolem” i lipoproteina o dużej gęstości – HDL, zwana „dobrym cholesterolem”.
  • Bierze udział w procesach termoregulacji organizmu.
  • Odzyskuje żelazo z erytrocytów które uległy rozpadowi oraz bierze udział w przemianie hemu (przekształcanie do bilirubiny) co pozwala na jego łatwe usunięcie z organizmu.
  • Pełni funkcje odpornościowe poprzez proces fagocytozy.

Podsumowując wątroba pełni funkcje:

  • Detoksykacyjną
  • Metaboliczną
  • Magazynującą

 

Referencje

  1. Juszczyk J., Wątroba – budowa i funkcje. Medycyna Praktyczna. 17.03.2010. Materiał dostępny na portalu dla pacjentów.
  2. Kamil Torres Podstawy anatomii chirurgicznej i radiologicznej dla studentów medycyny. Publikacja Zakładu Anatomii Prawidłowej Człowieka Uniwersytetu w Lublinie w ramach projektu „Specjalizacja i Kompetencje – Program Rozwojowy Uniwersytetu Medycznego w Lublinie” ISBN 978-83-62132-37-9 Lublin 2013 (5-26)
  3. Portal Farmaceutyczno-medyczny „Rola wątroby w organiźmie” , https://www.pfm.pl/baza_chorob/choroby-ukladu-pokarmowego/i–rola-wątroby-w-organizmie/1117 dostęp z dnia 10-04-2019
  4.  Knell AJ. Liver function and failure: the evolution of liver physiology. J R Coll Physicians Lond. 1980 Jul;14(3):205-8.